Theo một nghiên cứu đến từ Khoa Nhi, Bệnh viện Đại học Odense (Đan Mạch), trung bình từ 5% đến 15% trẻ sơ sinh có các triệu chứng của phản ứng bất lợi với sữa bò, trong đó tỷ lệ dị ứng protein sữa bò (CMPA) dao động từ 2% – 7,5%. Đây là một tình trạng với nhiều biểu hiện nghiêm trọng ảnh hưởng tới sức khỏe của bé. Vì vậy, cha mẹ nên nắm nguyên tắc xử trí khi trẻ dị ứng đạm bò.
Mục lục
1. Dị ứng đạm bò là gì?
Dị ứng đạm bò thường xảy ra với trẻ bú sữa ngoài. Tình trạng này xảy ra khi hệ thống miễn dịch cơ thể “nhận” protein sữa bò là có hại và gây ra phản ứng dị ứng. Nó thường được gây ra bởi protein alpha S1-casein trong sữa bò.
Dị ứng đạm bò đôi khi bị nhầm lẫn với hội chứng bất dung nạp lactose vì chúng thường có chung các triệu chứng. Tuy nhiên, đây là hai tình trạng có nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh rất khác nhau.
- Bất dung nạp lactose xảy ra khi trẻ thiếu enzym (lactase) để chuyển hóa lactose – một loại đường có sữa.
- Dị ứng đạm bò xảy ra khi cơ thể trẻ nhận diện sai lầm protein có mặt trong sữa bò là có hại. Khi đó kháng thể miễn dịch IgE tăng sinh tạo phản ứng miễn dịch với những protein này.
2. Những biểu hiện của trẻ khi bị dị ứng đạm bò
Thường trẻ bị dị ứng sữa sẽ có phản ứng chậm, ở một hoặc nhiều cơ quan cùng một lúc. Đồng nghĩa là các triệu chứng sẽ phát triển theo thời gian, từ vài giờ đến vài ngày sau đó.
2.1. Các triệu chứng có thể diễn ra chậm như:
- Co thắt đường ruột (bé hay đau quặn, cong người, nhăn mặt)
- Phân lỏng (có thể chứa máu hoặc chất nhầy)
- Tiêu chảy
- Nổi ban đỏ
- Ho từng cơn
- Sổ mũi hoặc nhiễm trùng xoang mũi
- Suy dinh dưỡng (chậm tăng cân hoặc chiều cao)
2.2. Các triệu chứng xảy ra nhanh chóng (trong vài giây đến vài giờ) có thể có:
- Khò khè, khó thở
- Sưng phù mặt
- Nôn mửa
- Mề đay, nổi mẩn
Tuy hiếm, nhưng một số trẻ bị dị ứng có thể gặp phản ứng nghiêm trọng như sốc phản vệ. Sốc phản vệ có thể gây phù, co thắt khí phế quản, hạ huyết áp và khó thở. Thậm chí, nó cũng có thể dẫn đến ngừng tim. Trong trường hợp sốc phản vệ cần được chăm sóc y tế ngay lập tức và được tiêm epinephrine (EpiPen).
3. Phác đồ xử trí khi nghi ngờ trẻ dị ứng đạm bò
3.1. Cho trẻ bú sữa mẹ
Cho trẻ bú sữa mẹ ít nhất 4 tháng đầu là khuyến cáo đầu tiên và quan trọng nhất trong chế độ dinh dưỡng cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Tỷ lệ dị ứng đạm bò trẻ bú mẹ thấp hơn so với trẻ bú ngoài hoặc hỗn hợp. Điều đó được lý giải nhờ sự có mặt của các chất điều hòa miễn dịch và các lợi khuẩn trong sữa mẹ.
Các dạng dị ứng đạm bò nặng rất hiếm gặp ở trẻ bú mẹ hoàn toàn. Thường có thể gặp tình trạng viêm da dị ứng hoặc chậm phát triển. Các tình trạng hiếm gặp khác bao gồm thiếu máu do viêm đại tràng hoặc chảy máu trực tràng,…
Khi gặp tình trạng này, sự có mặt đạm bò trong chế độ ăn của trẻ có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng. Nếu có các triệu chứng báo động phải được chuyển đến bác sĩ chuyên khoa để xử trí kịp thời.
➤ Nguồn tham khảo: Guidelines for the diagnosis and management of cow’s milk protein allergy in infants
3.2. Điều chỉnh chế độ ăn uống của mẹ
Ngoài khuyến khích trẻ bú mẹ, cần điều chỉnh chế độ ăn của mẹ, tránh các tác nhân dị ứng. Có nhiều bằng chứng cho thấy protein thực phẩm từ sữa, trứng, đậu phộng và lúa mì được bài tiết qua sữa mẹ và có thể gây ra các phản ứng có hại với trẻ sơ sinh nhạy cảm và bú mẹ hoàn toàn.
Tuy nhiên, do việc nuôi con bằng sữa mẹ có nhiều lợi ích đối với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, các bác sĩ vẫn thường khuyên các bà mẹ nên tiếp tục cho con bú và cần phải tránh các thực phẩm gây dị ứng trong chế độ ăn của mình.
Nếu trẻ sơ sinh xuất hiện các triệu chứng dị ứng:
Các mẹ sẽ được khuyến cáo hạn chế thực phẩm có chứa protein bò và trứng gà, đậu phộng,… Khi quyết định dừng bổ sung loại thực phẩm nào, mẹ cần tham khảo ý kiến của các chuyên gia. Chế độ ăn này cần được duy trì ít nhất 2 tuần và tối đa 4 tuần nếu trẻ có dấu hiệu viêm da dị ứng hoặc viêm đại tràng dị ứng. Mẹ cần bổ sung canxi (1000mg/ngày chia thành nhiều liều) trong quá trình ăn kiêng này.
Nếu chế độ ăn kiêng loại trừ không cải thiện được các triệu chứng:
Mẹ nên tiếp tục chế độ ăn bình thường và liên hệ bác sĩ để được tư vấn cụ thể.
Nếu các triệu chứng được cải thiện đáng kể hoặc biến mất trong chế độ ăn loại trừ:
Mỗi loại thực phẩm có thể được đưa vào chế độ ăn của người mẹ từng tuần.
Nếu các triệu chứng không tái phát khi đưa một loại thực phẩm cụ thể vào chế độ ăn của mẹ, có thể tiếp tục sử dụng loại thực phẩm đó.
Nếu các triệu chứng tái phát, nên loại bỏ thực phẩm đó khỏi chế độ ăn của người mẹ.
3.3. Chuyển tới cơ sở y tế
Khi dị ứng, bé có các triệu chứng đe dọa tính mạng, như suy hô hấp hoặc sốc phản vệ. Lúc này bé cần được chuyển ngay đến phòng cấp cứu có đủ trang thiết bị máy móc. Còn lại, bước đầu tiên trong quá trình chẩn đoán dị ứng đạm bò là đánh giá lâm sàng kèm theo việc lấy tiền sử, bao gồm xác định xem có tiền sử gia đình mắc bệnh dị ứng hay không.
Tùy theo mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng, sẽ có cách chẩn đoán và xử trí khác nhau.
- Nếu trẻ sơ sinh không xuất hiện các triệu chứng báo động, đe dọa tới tính mạng, trường hợp này được coi là nghi ngờ dị ứng đạm bò ở mức độ nhẹ đến trung bình thì nên bắt đầu kiểm tra chế độ ăn để chẩn đoán.
- Nếu trẻ sơ sinh có các triệu chứng như phù mạch ở môi và/hoặc mắt, nổi mày đay và nôn ngay có khả năng trẻ bị dị ứng qua trung gian IgE. Trong trường hợp dị ứng qua trung gian IgE, việc cải thiện triệu chứng trước khi test chính xác.
4. Nguyên tắc chăm sóc trẻ bị dị ứng đạm bò
Khi trẻ có những triệu chứng bất thường như trên đi khám, bác sĩ sẽ chỉ định làm bài test dị ứng. Nếu kết quả là dị ứng đạm sữa bò thì cần phải cho trẻ kiêng sữa bò và những thực phẩm có nguồn gốc từ sữa bò như phomai, sữa chua, kem, bơ,…
Bên cạnh đó, cần phải kiểm soát chặt chẽ thức ăn mà cả mẹ và bé đưa vào cơ thể. Mẹ phải xem kỹ nguồn gốc thức ăn xem có liên quan sữa hay không.
Thực tế, bé bị dị ứng đạm sữa bò cũng sẽ có xu hướng dị ứng với những loại sữa của các động vật khác như sữa dê. Vì đạm trong sữa dê cũng có thành phần tương tự như đạm trong sữa bò. Do đó, cần phải kiêng cả những loại sữa của những động vật khác. Tốt nhất là cho con bú sữa mẹ, duy trì chế độ ăn uống khoa học hợp lý.
➤ Xem thêm: Trẻ bị rối loạn tiêu hóa nên ăn gì? 4 nguyên tắc dinh dưỡng
5. Các loại sữa cho bé dị ứng đạm bò
Dị ứng thường được phát hiện rất sớm, thường khi trẻ được ba tháng tuổi. Cho con bú sữa mẹ là một trong những cách tốt nhất để tránh và bảo vệ khỏi dị ứng. Tuy nhiên, trên thực tế không phải mọi phụ nữ đều có thể cho con bú.
Nếu bé bị dị ứng đạm bò và không thể bú mẹ, có thể chọn sữa không chứa đạm bò.
5.1. Sữa đạm đậu nành tinh chế
Theo Tổ chức Hen suyễn và Dị ứng Hoa Kỳ, có từ 8 – 14% trẻ bị dị ứng sữa cũng sẽ phản ứng với đậu nành. Sữa đậu nành chỉ nên ưu tiên cho trẻ trên 6 tháng tuổi, không bị suy dinh dưỡng, và vì lí do nào đó không dùng được sữa đạm thủy phân hay sữa acid amin (ăn chay, điều kiện kinh tế…)
Hiện nay, các mẹ có thể tham khảo sử dụng dòng Similac Isomil của Abbott.
5.2. Sữa thủy phân
Nhóm sữa này thường được dán nhãn AF. Chúng chứa protein (thường là protein sữa bò) đã bị phá vỡ cấu trúc. Nhờ vậy chiều dài các chuỗi protein ngắn hơn, giảm khả năng xảy ra phản ứng dị ứng. Nhóm sữa này thường được chia thành:
Sữa bò thủy phân một phần (PHF)
Thành phần của dòng sữa này chủ yếu là các chuỗi protein ngắn hơn một chút so với chuỗi ban đầu. Chúng được dùng để hỗ trợ hệ tiêu hóa của bé, phòng ngừa cho những trẻ có nguy cơ cao bị dị ứng đạm sữa bò, hoặc có tiền sử gia đình bị dị ứng.
Tuy nhiên, nếu con bạn đã bị dị ứng với protein sữa bò, thì PHF không được coi là một lựa chọn điều trị phù hợp. Độ dài chuỗi protein vẫn đủ dài để gây ra phản ứng.
Hiện nay, trên thị trường có một số dòng PHF các mẹ có thể tham khảo cho bé. Ví dụ như Nan Ha hay Nan Supreme của Nestle, Similac Total comfort của Abbott hoặc Pregestimil Lipil của Enfa
Sữa bò thủy phân hoàn toàn (EHF)
Dòng sữa này có chứa các chuỗi protein được chia nhỏ thành chuỗi ngắn hơn so với công thức thủy phân một phần. EHF được sử dụng như một lựa chọn điều trị cho trẻ bị dị ứng đạm bò. Do thành phần của nó có các chuỗi protein ngắn hơn nhiều so với công thức sữa bò tiêu chuẩn thông thường.
Mặc dù EHF hiện đã dễ dàng tiếp cận và phổ biến, nhưng các bậc cha mẹ nên tìm lời khuyên từ chuyên gia chăm sóc sức khỏe nếu nghi ngờ trẻ bị dị ứng đạm sữa bò.
Hiện nay, cha mẹ có thể tham khảo một số sữa như Similac Alimentum của Abbott hay Nutramigen của Enfa.
5.3. Sữa acid amin
Với những bé không thể dùng sữa đạm thủy phân tích cực, các mẹ có thể thử sữa acid amin. Loại sữa này chứa các acid amin hoặc protein ở dạng đơn giản nhất. Nó được ưu tiên trong những trường hợp dị ứng nặng.
Trên thị trường, mẹ có thể lựa chọn PURAMINO (Hãng Enfamil, Mead Johnson, USA), ELECARE (Hãng Abbott, USA) hay Neocate (Hãng Nutricia).
Để biết thêm thông tin chi tiết, vui lòng liên hệ với các chuyên gia của chúng tôi theo HOTLINE 1900 9482 hoặc 0967 629 482.